بررسی سیر تحول نقوش و فرم های تاج ها ، دیهیم هاو افسرهای دوره قاجار و پهلوی

چکیده: طراحی دو تاج قاجاری به نامهای، کیانی و کلاه عباس میرزا ، متأثر از سه دوره فرهنگی ، اول تمدن 4000 ساله بابلی ، دوم باورهای آیینی مهرپرستی ومتعاقب و متاثر از آن فرهنگ دینی سده های نهم و دهم و یازدهم و سوم تعلیمات مسیحی قرن 14 میلادی است . بلندای آن مربوط به کلاه خدای شمش ، رنگ آن مربوط به کلاه قرمز مهر و قزلباش و تقسیمات سه گانه عرضی آن مربوط به نماد های سه گانه مسیحیت و مشابه ردیف سه گانه کلاه اسقفان اعظم کلیسا است .بر دیهیم و سرپوشهای دیگر این دوره فرهنگ دوره های گذشته ایران حاکم بوده است بطور مثال تاج غیر رسمی فتحعلی شاه تصویر شده بر مینیاتور، مشابه تاج تیمور است و تفاوت کلی در رنگ عمامه که سفید مبدل به سیاه و قبه بلند به مخروط ته بریده تبدیل شده است و یا تاج احمد شاه قاجار که بر مهرهای آن دوره حک شده است الگوی تغییر یافته کلاه های قرون هشتم هجری قمری است که لبه های رو به بالای آن به کنگره های دالبری شکل مبدل شده است . اما در دوره پهلوی اول، بر تاج پهلوی ،اصالت ایرانی بیشتر رعایت شده است . تاج ناصرالدین شاه که بطور مکرر بر مهرها و سکه های قاجاری حک شده در اندازه و تقسیمات عرضی بدنه و کاربرد پر ، الگویی برای تاج پهلوی بوده است . طرح خورشید شعاعی بر بدنه مرتبط با آیین میترائیسم ، کنگره های پلکانی لبه بالایی، مرسوم بر تاجهای ساسانی و طراحی اسلیمی های بدنه، از نقوش سنتی ایرانی است.تنها جز غیر ایرانی، جقه و پر تاج است که سوغات وارداتی حاکمان مغول است . آغاز حکومت قاجار 1789 میلادی و پایان حکومت پهلوی 1978 میلادی بود . که در این بین دو سبک بین المللی ، اولی گوتیک ، اوایل قرن 15 میلادی و دومی آرت نوو ، سال 1890 میلادی بر آثار هنری غرب تاثیر داشتند که اولی نشأت گرفته از اسلیمی و دومی بر اساس خطوط منحنی و نقوش گیاهی و در واقع ، کلیت و اساس آن دو ، منطبق و موازی اصول طراحی سنتی ایرانی بوده است و در نتیجه سبکهای رایج غربی چیزی برای ارائه بر هنر جواهر سازی ایرانی نداشته اند حتی این انطباق باعث نوعی رقابت پیروزمندانه در دوره پهلوی دوم در سطح جهانی جواهرات سلطنتی شده است . تنها تاثیرات جزئی از سوی سازندگان روسی و فرانسوی بوده است که البته برای موارد مشابه با جواهرات روسی ، پیشتر از آنکه به نمونه روسی شباهت داشته باشد در پیشینه باستانی ایران می توان مشابه آنها را دید . پس نقش سبک هنری روسی را باید ضعیف دانست و نادیده گرفت . ولی سلیقه سازندگان فرانسوی و سبک نئو کلاسیک فرانسه را در تاج فرح پهلوی هر چند که از لحاظ حجمی مشابه تاجهای پارتی و ساسانی است ، می توان مشاهده کرد به مثال مرواریدهای برش خورده ، طراحی روبانی شکل زمینه تاج ، کاربرد سنگهای بدلی و کنگره های تغییر شکل یافته برگ کنگری از آن جمله است البته در طراحی کنگره های تاج فرح ، نوعی پیروی از اصول سنتی طراحی گل شاه عباسی به چشم می خورد . واژگان کلیدی : تاج کیانی ، تاج ناصرالدین شاه ، تاج احمد شاه ، تاج پهلوی ، تاج فرح ، کلاه عباس میرزا ، عمامه فتحعلی شاه .